Kazimierz Wolny-Zmorzyński

---

Życiorys

Kazimierz Wolny-Zmorzyński przyszedł na świat w rodzinie, w której edukacja miała kluczowe znaczenie. Jego matką była Helena Wolny, a w genealogii rodziny wyróżniał się także prapradziadek, Józef Wolny. Ukończył I Liceum Ogólnokształcące im. Stefana Żeromskiego w Kielcach, a następnie podjął studia z zakresu filologii polskiej na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. W latach 1976-1980 jego opiekunem naukowym był profesor Henryk Markiewicz. Po ukończeniu studiów uzyskał doktorat w 1988 roku na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, jego praca dyplomowa dotyczyła „O poetyce współczesnego reportażu polskiego 1945-1985”. Rok 2003 przyniósł mu habilitację na podstawie książki o tytule „Wobec świata i mediów. Ryszarda Kapuścińskiego dylematy dziennikarskie, literackie, społeczno-polityczne”.

Kariera zawodowa

Profesjonalna ścieżka Kazimierza Wolnego-Zmorzyńskiego obejmowała wiele stanowisk i instytucji. W latach 1980-1983 pracował jako nauczyciel języka niemieckiego w II Liceum Ekonomicznym, a także w Młodzieżowym Domu Kultury w Kielcach. Następnie, od 1983 do 1990 roku, był asystentem oraz adiunktem w Instytucie Filologii Polskiej w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Rzeszowie, a w latach 1984-1986 pełnił funkcję dyrektora Wydawnictwa tejże uczelni.

W kolejnych latach, w latach 1990-1994, wykładał na Wydziale Slawistyki Uniwersytetu Budapeszteńskiego. W latach 1996-2007 stał na czele Studium Dziennikarstwa Uniwersytetu Rzeszowskiego. Wykładał także w Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie od 1998 do 2014 roku pracował w Instytucie Dziennikarstwa i Komunikacji Społecznej, pełniąc w latach 1999-2001 i 2007-2008 funkcję wicedyrektora Instytutu Dziennikarstwa i Komunikacji Społecznej UJ. Od 2004 do 2014 roku kierował Katedrą Genologii Dziennikarskiej i Komunikacji Wizualnej.

W latach 1999-2007 zajmował stanowisko kierownika Zakładu Gatunków Dziennikarskich, profesorując również w Wyższej Szkole Zarządzania w Rzeszowie. Dodatkowo w latach 2004-2006 był kierownikiem Zakładu Mediów i Komunikacji Społecznej na Uniwersytecie Rzeszowskim. W latach 2007-2013 pracował jako profesor w Wyższej Szkole Ekonomii i Prawa im. prof. Lipińskiego w Kielcach oraz w Państwowej Wyższej Szkole Zawodowej im. Witolda Pileckiego w Oświęcimiu w latach 2009-2012.

Od 2008 roku aktywnie współpracuje z Instytutem Dziennikarstwa i Komunikacji Społecznej Uniwersytetu Wrocławskiego. Pełnił również funkcję kierownika Katedry Fotografii i Genologii Dziennikarskiej na Uniwersytecie Warszawskim w latach 2014-2017, a od 2017 do 2019 roku kierował Katedrą Gatunków Medialnych na Uniwersytecie Papieskim Jana Pawła II w Krakowie.

Od 2019 roku jest wykładowcą w Instytucie Dziennikarstwa i Komunikacji Medialnej Uniwersytetu Śląskiego, a w 2023 roku objął stanowisko prodziekana ds. kształcenia i studentów w Szkole Filmowej im. Krzysztofa Kieślowskiego.

Kazimierz Wolny-Zmorzyński angażował się także w różnorodne dodatkowe inicjatywy. Pełnił funkcję tłumacza przysięgłego języka niemieckiego przy Sądzie Wojewódzkim w Rzeszowie w latach 1984-2000. W latach 1994-1996 był recenzentem i felietonistą w „Gazecie Wyborczej” w oddziale rzeszowskim, a od 2001 roku jest wiceprezesem Towarzystwa Studiów Dziennikarskich.

Jego dorobek obejmuje także działalność jako felietonista „Gazety Krakowskiej” oraz przewodniczącego Kapituły Nagrody Tygodnika „ANGORA” w latach 2006-2017. Od 2004 do 2010 roku był pomysłodawcą oraz organizatorem „Piwnicy Medialnej” w „Piwnicy pod Baranami” oraz „Salonu Medialnego” w Klubie Dziennikarza „Pod Gruszką”. Od 2008 roku pełni rolę eksperta w Państwowej Komisji Akredytacyjnej oraz Uniwersyteckiej Komisji Akredytacyjnej.

Ostatnie lata to jego praca jako redaktora naczelnego kwartalnika Naukowy Przegląd Dziennikarski, dyrektora Międzynarodowego Instytutu Badań nad Reportażem w latach 2012-2023, a także kierownika Kliniki Dziennikarstwa na Uniwersytecie Wrocławskim. W latach 2019-2023 oraz 2024-2028 zasiadał w Radzie Doskonałości Naukowej, a od 2022 roku jest członkiem Rady Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki przy Ministrze Edukacji i Nauki.

Dorobek

Kazimierz Wolny-Zmorzyński jest jedną z najważniejszych postaci, które przyczyniły się do rozwoju polskiej genologii dziennikarskiej. Razem z profesorem Andrzejem Kaliszewskim stworzył systematykę gatunków dziennikarskich, a samodzielnie opracował różnorodne aspekty związane z reportażem. Jego wkład obejmuje również genoteologię reportażu oraz tworzenie kategorii dotyczących fotograficznych gatunków dziennikarskich. Wprowadził także nowatorskie metody oceny oraz wartościowania tych gatunków.

Teoria dziennikarstwa

W dorobku Wolnego-Zmorzyńskiego odnajdujemy szereg ważnych publikacji, które miały istotny wpływ na rozwój teorii dziennikarstwa. Oto niektóre z nich:

• O poetyce współczesnego reportażu polskiego 1945-1985 (1991),
• Sztuka reportażu Melchiora Wańkowicza (1991),
• Teoria literatury. Zarys problematyki (1991, 1995, 1997, 2000, 2005, 2015, 2018),
• Z teorii prozy narracyjnej i reportażu (1992),
• Wańkowicz o Monte Cassino (1994),
• Reportaże wojenne Melchiora Wańkowicza 1939-1945 (1995),
• Reportaż – jak go napisać? (1996; 2004),
• O twórczości Ryszarda Kapuścińskiego. Próba interpretacji (1998),
• Wobec świata i mediów. Ryszarda Kapuścińskiego dylematy dziennikarskie, literackie, społeczno-polityczne (1999),
• Wokół twórczości Melchiora Wańkowicza. W stronę dziennikarstwa, socjologii, polityki oraz krytyki literackiej (1999),
• Ryszard Kapuściński w labiryncie współczesności (2004),
• Gatunki dziennikarskie. Teoria, praktyka, język (2006) (2019) – współautorstwo z Wojciechem Furmanem i Andrzejem Kaliszewskim,
• Fotograficzne gatunki dziennikarskie (2007),
• Źródła informacji dla dziennikarza (2008) – współautorstwo z Wojciechem Furmanem, Andrzejem Kaliszewskim i Katarzyną Pokorna-Ignatowicz,
• O wybranych problemach dziennikarstwa: genologia i mistrzowie (2009),
• Jaka informacja? Rzecz o percepcji fotografii dziennikarskiej (2010),
• Fotografia dziennikarska. Teoria-praktyka-prawo (2011)- współautorstwo z Ewą Nowińską, Krzysztofem Groniem, Waldemarem Sosnowskim,
• Prasowe gatunki dziennikarskie (2014) – współautorstwo z Andrzejem Kaliszewskim, Wojciechem Furmanem i Jerzym Snopkiem,
• Mistrzowie fotografii dziennikarskiej. Ocena i wartościowanie (2015),
• Co jest grane? O cechach dystynktywnych gatunków radiowych i telewizyjnych (2016) – współautorstwo z Andrzejem Kaliszewskim,
• Na tropach reportażu i fotografii dziennikarskiej (2018),
• Biblia a korzenie reportażu (2020),
• Reportaż – między tradycją a postmodernizmem (2022),
• Nowe spojrzenie na gatunki dziennikarskie. Teoria. Analiza. Interpretacja (2023).

Książki naukowe pod redakcją i współredagowane przez Kazimierza Wolnego-Zmorzyńskiego

Wielki wpływ na rozwój naukowego podejścia do dziennikarstwa miały także książki, które Wolny-Zmorzyński redagował lub współredagował. Warto wymienić następujące tytuły:

• Studia Humanistyczne Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza- tom II pod redakcją Kazimierza Wolnego. Kielce 1991, ss. 312,
• Reportaż – wybór tekstów z teorii gatunku. Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Rzeszowie. Rzeszów 1992, ss. 162,
• Studia Humanistyczne Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza- tom III pod redakcją Kazimierza Wolnego. Kielce 1992, ss. 345,
• Studia Humanistyczne Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza- tom IV pod redakcją Heleny Wolny i Kazimierza Wolnego. Kielce 1994, ss.271,
• Studia Humanistyczne Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza- tom V pod redakcją Heleny Wolny i Kazimierza Wolnego. Kielce 1995, ss. 242,
• Studia Humanistyczne Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza- tom VI pod redakcją Heleny Wolny i Kazimierza Wolnego. Tom VI. Kielce 1996, ss. 164,
• Studia Humanistyczne Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza- tom VII pod redakcją Heleny Wolny i Kazimierza Wolnego. Kielce 1996, ss.115,
• Studia Humanistyczne Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza- tom VIII pod redakcją Heleny Wolny i Kazimierza Wolnego. Kielce 1997, ss.178,
• Media regionalne i lokalne a demokracja na szczeblu lokalnym- pod redakcją Wojciecha Furmana i Kazimierza Wolnego. Rzeszów 1998, ss.166,
• Poetyka i pragmatyka gatunków dziennikarskich- pod redakcją Wojciecha Furmana i Kazimierza Wolnego-Zmorzyńskiego. Rzeszów 1999, ss. 199,
• W kręgu euroregionów. Rola mediów w komunikowaniu międzykulturowym na przykładzie Euroregionu Karpaty- pod redakcją Wojciecha Furmana i Kazimierza Wolnego-Zmorzyńskiego. Rzeszów 2000, ss. 254,
• Media regionalne a idea i praktyka integracji europejskiej- pod redakcją Wojciecha Furmana i Kazimierza Wolnego-Zmorzyńskiego. Kraków-Rzeszów 2001, s.260,
• Mistrzowie reportażu. Antologia tekstów- wstęp i opracowanie Kazimierz Wolny-Zmorzyński. Rzeszów 2001, s. 235,
• Państwa Europy środkowowschodniej w drodze do Unii Europejskiej. Rola mediów- pod redakcją Teresy Sasinskiej-Klas, Wojciecha Furmana i Kazimierza Wolnego-Zmorzyńskiego. Rzeszów 2002, s.260,
• W drodze do Unii Europejskiej. Gospodarka, Kultura, Media- pod redakcją Krzysztofa Kaszuby, Teresy Sasińskiej-Klas i Kazimierza Wolnego-Zmorzyńskiego. Kraków-Rzeszów 2004, ss. 260,
• Reportaż a przemiany społeczne po 1989 roku- pod redakcją Kazimierza Wolnego-Zmorzyńskiego i Wojciecha Furmana. Kraków-Rzeszów 2005, ss. 247,
• Między odpowiedzialnością a sensacją. Dziennikarstwo na przełomie wieków- pod redakcją Kazimierza Wolnego-Zmorzyńskiego, Marty Wrońskiej, Wojciecha Furmana. Kraków-Rzeszów 2006, ss. 344,
• Słownik terminów medialnych- pod redakcją Walerego Pisarka, Kazimierza Wolnego-Zmorzyńskiego, Zbigniewa Bauera, Edwarda Chudzińskiego. Kraków 2006, ss. 250,
• Regionalne i lokalne środki masowego przekazu. Kontekst międzynarodowy i krajowy- pod redakcją Janusza Adamowskiego i Kazimierza Wolnego-Zmorzyńskiego. Warszawa 2007, ss.261,
• Ryszard Kapuściński. Portret dziennikarza i myśliciela- pod redakcją Kazimierza Wolnego-Zmorzyńskiego, Wiesławy Piątkowskiej-Stepaniak, Wojciecha Furmana. Opole 2008, ss. 326,
• Media regionalne i lokalne. Sukcesy i porażki- pod redakcją Janusza Adamowskiego, Kazimierza Wolnego-Zmorzyńskiego i Wojciecha Furmana. Kielce 2008, ss. 267,
• Internetowe gatunki dziennikarskie- pod redakcją Kazimierza Wolnego-Zmorzyńskiego i Wojciecha Furmana. Warszawa 2010, ss. 270,
• Demokratyczne przemiany polskich mediów w latach 1989-2009- pod redakcją Kazimierza Wolnego-Zmorzyńskiego, Wojciecha Furmana, Joanny Marszałek-Kawy. Toruń 2010, ss. 195,
• Prawo, etyka czy rynek? Zmiany w polskich mediach po 1989 roku- pod redakcją Kazimierza Wolnego-Zmorzyńskiego, Wojciecha Furmana, Joanny Marszałek-Kawy. Toruń 2010, ss. 226,
• Radio i gazety. Transformacja polskich mediów regionalnych po 1989 roku- pod redakcją Kazimierza Wolnego-Zmorzyńskiego, Wojciecha Furmana, Joanny Marszałek-Kawy. Toruń 2010, ss. 226,
• Ludzie polskich mediów. Celebryci a redaktorzy- pod redakcją Kazimierza Wolnego-Zmorzyńskiego, Wojciecha Furmana, Joanny Marszałek-Kawy. Toruń 2010, ss. 133,
• Dziennikarstwo a literatura w XX i XXI wieku- pod redakcją Kazimierza Wolnego-Zmorzyńskiego, Wojciecha Furmana i Jerzego Snopka. Warszawa 2011, ss.240,
• Mistrzowie literatury czy dziennikarstwa?- pod redakcją Kazimierza Wolnego-Zmorzyńskiego, Wojciecha Furmana i Jerzego Snopka. Warszawa 2011, ss. 229,
• Korespondent wojenny. Etyka – Historia- Współczesność- pod redakcją Kazimierza Wolnego-Zmorzyńskiego, Jerzego Snopka, Wojciecha Furmana, Katarzyny Bernat. Kielce 2012, ss. 253,
• Komunikacja wizualna w prasie i mediach elektronicznych- pod redakcją Kazimierza Wolnego-Zmorzyńskiego, Wojciecha Furmana, Jerzego Snopka, Krzysztofa Gronia. Warszawa 2013, ss. 221,
• Komunikacja wizualna w reklamie, public relations i w prawie- pod redakcją Kazimierza Wolnego-Zmorzyńskiego, Wojciecha Furmana, Jerzego Snopka, Krzysztofa Gronia. Warszawa 2013, ss. 307,
• Dzienniki regionalne w Polsce- pod redakcją Pawła Kucy, Wojciecha Furmana, Kazimierza Wolnego-Zmorzyńskiego. Rzeszów 2014, ss. 256,
• O współczesnym dziennikarstwie: sztuka i polityka- pod redakcją Kazimierza Wolnego-Zmorzyńskiego, Krzysztofa Kowalika, Katarzyny Bernat, Mateusza Zimnocha. Warszawa-Rzeszów 2015, ss. 105,
• Formy dziennikarstwa: między odpowiedzialnością a sensacją- pod redakcją Kazimierza Wolnego-Zmorzyńskiego, Krzysztofa Kowalika, Katarzyny Bernat, Mateusza Zimnocha. Warszawa-Rzeszów 2015, ss. 120,
• Modele współczesnego dziennikarstwa- pod redakcją Kazimierza Wolnego-Zmorzyńskiego, Pawła Urbaniaka, Katarzyny Bernat. Wrocław 2015, ss. 342,
• Klinika Dziennikarska. Credo- tom I pod redakcją Kazimierza Wolnego-Zmorzyńskiego i Katarzyny Konarskiej. Wrocław 2016, ss. 167,
• Radio regionalne w Polsce- pod redakcją Pawła Kucy, Wojciecha Furmana, Kazimierza Wolnego-Zmorzyńskiego. Rzeszów 2016, ss. 319,
• Klinika Dziennikarstwa – diagnoza- tom II pod redakcją Kazimierza Wolnego-Zmorzyńskiego i Katarzyny Konarskiej. Wrocław 2017, ss. 195,
• Gatunki dziennikarskie w Europie. Wstęp do genologii porównawczej- pod redakcją Kazimierza Wolnego-Zmorzyńskiego, Jędrzeja Morawieckiego, Pawła Urbaniaka. Wrocław 2017, ss. 180,
• Publiczna telewizja regionalna w Polsce- pod redakcją Pawła Kucy, Wojciecha Furmana, Kazimierza Wolnego-Zmorzyńskiego. Rzeszów 2018, ss. 210,
• W poszukiwaniu fundamentów nauk o mediach- pod redakcją Kazimierza Wolnego-Zmorzyńskiego i Arkadiusza Lewickiego. Wrocław 2019, ss. 157,
• Klinika Dziennikarstwa – profilaktyka i edukacja- tom III pod redakcją Kazimierza Wolnego-Zmorzyńskiego i Katarzyny Konarskiej. Wrocław 2019, ss. 162,
• Rzecznik prasowy policji. Etyka, prawo, praktyka- pod redakcją Kazimierza Wolnego-Zmorzyńskiego. Toruń 2020, ss. 148,
• Od semiotyki do konsumpcjonizmu. O potrzebie wartościowania fotografii- pod redakcją Kazimierza Wolnego-Zmorzyńskiego i Krystyny Doktorowicz. Toruń 2021, ss. 200,
• Klinika Dziennikarstwa – Informacja czy mizeria informacji?- tom IV pod redakcją Kazimierza Wolnego-Zmorzyńskiego, Krystyny Doktorowicz, Katarzyny Konarskiej. Wrocław 2021, ss. 236,
• Gatunki dziennikarskie w erze cyfryzacji- pod redakcją Kazimierza Wolnego-Zmorzyńskiego. Toruń 2021, ss. 220,
• Reportaż – analizy i spostrzeżenia. 110 lat gatunku w Polsce pod redakcją Kazimierza Wolnego-Zmorzyńskiego i Krystyny Doktorowicz. Toruń 2022, ss. 307,
• Klinika Dziennikarstwa – politycy i dziennikarze. Tom V pod redakcją Kazimierza Wolnego-Zmorzyńskiego, Krystyny Doktorowicz, Katarzyny Konarskiej. Wrocław 2023, ss. 172,
• Czy to koniec dziennikarstwa jakie znamy? pod redakcją Kazimierza Wolnego-Zmorzyńskiego i Pawła Skrzydlewskiego, Zamość 2023, ss. 190,
• Leksykon terminów medialnych (tom 1-2) pod redakcją Kazimierza Wolnego-Zmorzyńskiego (redaktora naczelnego), Krystyny Doktorowicz, Pawła Płanety (sekretarza), Ryszarda Filasa, Toruń 2024, t. 1 – ss. 518, t. 2- 630.

Powieści obyczajowe

W dorobku literackim Kazimierza Wolnego-Zmorzyńskiego znajdują się również powieści obyczajowe, które angażują czytelnika swoją tematyką i głębią fabuły:

• Zerwana nić (1990),
• Zgrzeszyłem (1990, 1997),
• Tylko we dwoje (1992),
• A słowo ciałem się stało (1992),
• Uciec, zapomnieć, znaleźć… (2003) – powieść również emitowana na antenie Polskiego Radia Rzeszów oraz Polskiego Radia Pomorza i Kujaw SA,
• Sekret Sabiny (2020),
• Czas kwarantanny (2020),
• Zgrzeszyłem (2022).

Miniatury literackie

W obrębie miniatur literackich autorzy odnajdą:

• Codzienność. Notatki z różnych dni (1996).

Reportaże

W swoim dorobku ma również reportaże, które zawierają osobiste refleksje autora:

• Chciałem być dziennikarzem (2001),
• Opowieści prawdziwe (2001).

Odznaczenia i nagrody

Kazimierz Wolny-Zmorzyński jest osobą, która zdobyła wiele prestiżowych odznaczeń oraz nagród w różnych dziedzinach swojej działalności.

• Otrzymał Złoty Krzyż Zasługi (nr legitymacji 397-2019-13) z rąk Prezydenta RP Andrzeja Dudy w dniu 10 września 2019 roku,
• Odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi (numer legitymacji 16-2003-171) przez Prezydenta RP Aleksandra Kwaśniewskiego 7 marca 2003 roku,
• Laureat nagrody Krakowska Książka Miesiąca za dzieło „Słownik terminologii medialnej”, które był inicjatorem; Walery Pisarek współredagował ten słownik – luty 2007 roku,
• Kilkukrotny zdobywca Nagrody Rektora Uniwersytetu Jagiellońskiego za swoje osiągnięcia naukowe i dydaktyczne, nagrody przyznawano mu w latach 2003, 2006, 2007, 2008, 2009, 2010, 2011, 2012 oraz 2013,
• Uhonorowany Statuetką „Perła Uniwersytetu Trzeciego Wieku” przyznaną dla najlepszego wykładowcy UTW w Chrzanowie, z okazji 10-lecia tej instytucji, w 2015 roku,
• Otrzymał tytuł „Człowieka Miesiąca Lutego 2014”, przyznany przez Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Morawickiej,
• Dwukrotnie nagrodzony „Złotym Piórem”, Nagrodą Literacką Związku Literatów Polskich Oddział w Rzeszowie w latach 1994 i 1996.

---

Oceń: Kazimierz Wolny-Zmorzyński

---