Zbigniew Brochwicz-Lewiński

---

Życiorys

Dzieciństwo i młodość

Zbigniew Brochwicz-Lewiński przyszedł na świat 16 grudnia 1877 roku w Kielcach, które wówczas pełniły rolę stolicy guberni kieleckiej. Urodził się w rodzinie Marcelego, chirurga, oraz Aleksandry z Szymkiewiczów. Wywodził się z rodziny o ewangelicko-reformowanym wyznaniu. Edukując się w gimnazjum w Kielcach, na skutek swojego zaangażowania w ruch patriotyczny, został relegowany, przez co kontynuował naukę w Warszawie. W dniu 1 grudnia 1895 roku, jako ochotnik, rozpoczął służbę w petersburskim Izmajłowskim Pułku Lejbgwardii. Po zakończeniu służby, w 1896 roku, podjął studia architektoniczne w Cesarskiej Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu, które ukończył sukcesem w 1903 roku. Kiedy w 1904 roku wybuchła wojna rosyjsko-japońska, nie chcąc służyć w armii rosyjskiej, postanowił uciec do Lwowa, gdzie osiedlił się i, dzięki swoim umiejętnościom i znajomości trzech języków – niemieckiego, francuskiego oraz rosyjskiego – szybko zyskał uznanie jako architekt, zakładając własne przedsiębiorstwo budowlane.

Legiony Polskie

W roku 1912 dołączył do Drużyn Sokolich, czyli Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. Dwa lata później, w 1914 roku, wstąpił do Związku Strzeleckiego. W dniu 8 czerwca 1914 roku został przydzielony do 1 pułku ułanów, gdzie zaczął swoją karierę od stanowiska zastępcy dowódcy plutonu, awansując przez kolejne szczeble kariery do dowódcy szwadronu oraz adiutanta pułku. W tym szczególnym czasie, w roku 1914, pełnił również funkcję komisarza Polskiej Organizacji Narodowej. 1 marca 1915 roku, w trakcie służby w 1 pułku, otrzymał awans na chorążego, a 18 lipca tego samego roku stał się podporucznikiem. Służba w 1 pułku trwała aż do jego likwidacji, która miała miejsce 15 lutego 1918 roku. Po kryzysie przysięgowym, Zbigniew znalazł się w roli przewodniczącego komisji likwidacyjnej, a następnie został internowany w Beniaminowie.

I wojna światowa

Po swoim uwolnieniu, Brochwicz-Lewiński rozpoczął pracę jako asystent na Politechnice Warszawskiej. W dniu 2 listopada 1918 roku, jako porucznik Wojska Polskiego, objął dowództwo powiatu zamojskiego, a od 10 listopada pełnił rolę oficera do poleceń przy dowództwie Okręgu Zamojskiego. Przez całe dni 1919 roku był zaangażowany w różne operacje wojskowe, a 9 marca 1919 roku został przydzielony do 1 pułku szwoleżerów, gdzie z sukcesami dowodził południowym odcinkiem grupy operacyjnej gen. Bronisława Babiańskiego. W grudniu 1919 roku otrzymał awans na rotmistrza, a od 18 maja 1920 roku był częścią sztabu Dywizji Jazdy pod dowództwem gen. Jana Romera. W obliczu wojny bolszewickiej, wyróżnił się w bitwie pod Radziechowem, co zaowocowało odznaczeniem go Orderem Virtuti Militari, a także awansem na majora oraz dowództwem 12 pułku Ułanów Podolskich.

Dwudziestolecie międzywojenne

11 listopada 1920 roku Zbigniew powrócił do służby, zostając skierowanym do Szkoły Sztabu Generalnego jako słuchacz. W 1921 roku przeszedł kurs w Wyższej Szkole Wojennej, po którym został przydzielony do Inspektoratu Jazdy. 9 maja 1922 roku awansował do stopnia podpułkownika, a 20 sierpnia tego roku objął dowództwo 19 pułku Ułanów Wołyńskich, które uroczyście zaprzysiężono 30 października 1922 roku. W marcu 1927 roku został mianowany pułkownikiem i przez pewien czas pełnił wiele kluczowych ról w Ministerstwie Spraw Wojskowych, a w październiku 1927 roku objął stanowisko zastępcy szefa Departamentu Kawalerii. W 1931 roku przeniesiono go do Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych, gdzie zajmował się różnymi sprawami organizacyjnymi oraz taktycznymi, co pozwoliło mu publikować w prasie wojskowej, prowadząc również felietony wspomnieniowe.

II wojna światowa

W czasie września 1939 roku Zbigniew przebywał w Naczelnym Dowództwie Wojska Polskiego. Po ewakuacji do Rumunii, na krótko został internowany w Craiovej, jednak zdołał uciec do Francji, gdzie powierzono mu funkcję komendanta Centrum Wyszkolenia Oficerów w Ancenis. Po zajęciu Francji przez Niemców, nieustannie dążył do kontynuacji walki, przedostając się do Wielkiej Brytanii. 11 grudnia 1940 roku dotarł do Samodzielnego Obozu Oficerskiego w Rothesay, a w Glasgow zajął się wsparciem rodzin wojskowych w trudnych czasach wojny.

Na emigracji

Po zakończeniu wojny, w 1945 roku, osiedlił się w Szkocji, gdzie zajął się malarstwem. Jego prace były prezentowane na licznych wystawach, w tym w Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych. Zmarł 19 grudnia 1951 roku w Glasgow, pozostawiając po sobie trwały ślad w historii jako wybitna postać wśród polskich architektów i wojskowych.

Wybrane projekty architektoniczne

Oto niektóre wyjątkowe projekty architektoniczne autorstwa Zbigniewa Brochwicza-Lewińskiego, które odzwierciedlają jego talent i wpływ na krajobraz architektoniczny Lwowa.

• Kamienica własna przy Hwardyjśkiej 8, służąca Polskiej Organizacji Wojskowej w latach 1938, zaprojektowana w latach 1906–1907,
• Kamienica Emila Weckslera zlokalizowana przy ulicy Tarasa Szewczenki 27, znana w latach 1909–1939 z kawiarni „Szkocka”, zbudowana w latach 1908–1909,
• Kamienica Bronisława Dembickiego przy ulicy Kalecza Hora 11, zrealizowana w latach 1909–1910,
• Kamienica przy ulicy Petra Doroszenki 77 (znana również jako Sykstuska, od 1938 roku – Obrońców Lwowa), wspólny projekt z Józefem Piątkowskim, powstała w latach 1910–1911,
• Budynek lwowskiej dyrekcji kolei przy ulicy Nikołaja Gogola 1, na rogu Czynu Listopadowego, który znajduje się na narożniku Zygmuntowskiej i Adama Mickiewicza,

Ordery i odznaczenia

W życiu Zbigniewa Brochwicza-Lewińskiego znaczącą rolę odgrywały liczne ordery oraz odznaczenia, które przyznano mu za jego niezwykłe osiągnięcia oraz zasługi w różnych dziedzinach.

• Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari nr 3886, przyznany w 1921 roku,
• Krzyż Niepodległości, nadany 12 maja 1931 roku „za pracę w dziele odzyskania Niepodległości”,
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski, przyznany 10 listopada 1928 roku „za zasługi na polu organizacji, administracji i wyszkolenia wojska”,
• Krzyż Walecznych, nadany czterokrotnie (po raz pierwszy i drugi w 1922 roku),
• Złoty Krzyż Zasługi, otrzymany 17 marca 1930 roku „za zasługi na polu organizacji i wyszkolenia wojska”,
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921,
• Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości,
• Odznaka za Rany i Kontuzje,
• Odznaka „Za wierną służbę”,
• Odznaka Pamiątkowa GISZ, przyznana 12 maja 1936 roku,
• Krzyż Komandorski bułgarskiego Orderu św. Aleksandra, nadany 11 listopada 1932 roku,
• Krzyż Kawalerski Orderu Legii Honorowej,
• Order Korony Rumunii.

Te odznaczenia nie tylko podkreślają jego zasługi, ale także świadczą o jego poświęceniu oraz wysiłku na rzecz ojczyzny.

---

Oceń: Zbigniew Brochwicz-Lewiński

---