Olgierd Wojtasiewicz

---

Życiorys

Olgierd Wojtasiewicz urodził się w rodzinie Zbigniewa (zmarłego w 1945 roku) oraz Adeli z Głuchowskich, której życie trwało w latach 1889–1980. Przez całe swoje życie akademickie był ściśle związany z Uniwersytetem Warszawskim. Najpierw uczęszczał tam jako student prawa oraz sinologii. W roku 1946 rozpoczął pracę jako wykładowca, a od 1976 roku pełnił zaszczytną funkcję profesora na Wydziale Neofilologii.

W ciągu lat sześćdziesiątych Wojtasiewicz miał na swoim koncie założenie Wyższego Studium Języków Obcych, które później przekształciło się w Instytut Lingwistyki Stosowanej Uniwersytetu Warszawskiego. Od momentu zatrudnienia aż do momentu przejścia na emeryturę w 1987 roku, pełnił rolę kierownika Katedry Lingwistyki Formalnej. Na początku była to jednostka, którą sam powołał, znana wówczas jako Zakład Lingwistyki Stosowanej, utworzony w roku 1962 przy Katedrze Językoznawstwa Ogólnego. Dodatkowo, w latach 1972-1978 pełnił funkcję dziekana Wydziału Neofilologii oraz senatora uczelni w latach 1978-1980.

W 1955 roku Wojtasiewicz otrzymał prestiżową zespołową Nagrodę Państwową III stopnia, wyróżniającą jego wkład w opracowanie oraz przekład dzieła Czuang-tsy. Poza tym, był członkiem wielu towarzystw, w tym Towarzystwa Naukowego Warszawskiego (TNW), Zarządu Polskiego Towarzystwa Semiotycznego oraz Związku Literatów Polskich. Działał także jako jeden z członków założycieli Stowarzyszenia Tłumaczy Polskich.

W swojej karierze pracował w Biuletynie Angielskim Polskiej Agencji Prasowej, gdzie skupił się na tłumaczeniu polskich wiadomości agencyjnych. Warto wspomnieć, że tłumaczył również na angielski prace wybitnych polskich naukowców, takich jak Tatarkiewicz, Kotarbiński, Rasiowa oraz Szacki. Jego dorobek w zakresie przekładów obejmował również literaturę chińską, jak Lu Xun oraz Zhuangzi, a także poezję angielską, w tym T.S. Eliota oraz R. Duncana. Inny znaczący projekt to tłumaczenie polskiego kodeksu cywilnego na język angielski, co również stanowi ważny wkład w dziedzinie tłumaczeń prawniczych.

Prace oraz publikacje Wojtasiewicza, w tym te zamieszczone w takich czasopismach jak „Studia Logica”, „Studia Semiotyczne” czy „Poradnik Językowy”, miały znaczący wpływ na rozwój językoznawstwa w Polsce.

Olgierd Wojtasiewicz zmarł w Warszawie i został pochowany na cmentarzu Komunalnym Północnym, w kwaterze W-X-1-13-15.

Teoria przekładu

„Olgierd Wojtasiewicz jest uważany za twórcę polskiej translatoryki.” Jego myśli dotyczące przekładu są głęboko zakorzenione w tradycji językoznawczej, jednakże w sposób szczególny akcentuje również znaczenie różnorodności kulturowej, która często stanowi poważne wyzwanie dla profesjonalnych tłumaczy.

Jego dzieło, Wstęp do teorii tłumaczenia z 1957 roku, to jedna z pierwszych naukowych publikacji w Polsce, która zajmuje się zagadnieniami związanymi z tłumaczeniem. Książka ta miała na celu przybliżenie wyzwań, przed jakimi stają tłumacze w trakcie procesu przekładu. Zaskakujące jest, że wznowiono ją po niemal czterdziestu latach od pierwszego wydania. To dzieło można uznać za swoisty prekursor nowych czasów, gdyż „stało się jakby zwiastunem przyszłych wydarzeń”.

Teoretyczne fundamenty zaproponowane przez Wojtasiewicza opierają się na kilku kluczowych założeniach:

• teksty są sygnałami, które odzwierciedlają określone stany mentalne,
• tłumaczenie jest uznawane za wierne, jeśli wywołuje u odbiorcy analogiczne serie skojarzeń do tych, które powstają podczas lektury oryginału.

Wojtasiewicz proponuje unikalną definicję tłumaczenia, którą można streścić w następujących słowach:

„Operacja tłumaczenia polega na sformułowaniu w pewnym języku odpowiednika wypowiedzenia sformułowanego uprzednio w innym języku (1957:18).”

„Tekst b w języku B jest odpowiednikiem tekstu a w języku A, jeżeli tekst b wywołuje taką samą reakcję (zespół skojarzeń) u odbiorcy co tekst a (1957: 23).”

Formułowane przez Wojtasiewicza idee zbliżają się do zagadnień językoznawstwa kognitywnego, mimo iż nie korzystał on z terminologii, która została wprowadzona później. Jego podejście do tematu ekwiwalencji w przekładzie jest wskazujące, ponieważ omawia je dwa lata przed Jakobsonem. Co więcej, oparte na zasadzie uzyskania podobnego efektu u odbiorcy przemyślenia Wojtasiewicza wyprzedziły o siedem lat koncepcję ekwiwalencji dynamicznej Nidy.

Wstęp do teorii tłumaczenia w dużej mierze koncentruje się na problemie nieprzekładalności. W tym kontekście Wojtasiewicz wyróżnia dwie główne przyczyny tego zjawiska:

• różnice strukturalne pomiędzy językami, obejmujące m.in. specyfikę wyrażania rodzaju w języku angielskim i polskim, użycie przedimków, następujące czasy, zdrobnienia oraz różnice fonetyczne czy graficzne,
• różnice pojęciowe pomiędzy kulturami i językami, co oznacza sytuacje, kiedy to w języku docelowym nie da się oddać pojęć znanych z języka oryginału, takich jak „terminy techniczne”, „aluzje erudycyjne” czy „aluzje językowe”.

Według Wojtasiewicza, druga grupa problemów jest znacznie bardziej skomplikowana dla tłumacza, przykładowo dialekty geograficzne „prawie nigdy nie są całkowicie przekładalne” (1957: 90). Próba zastąpienia dialektu w języku źródłowym odpowiednim dialektem w języku docelowym często kończy się porażką, ponieważ konkretne dialekty wywołują u odbiorcy specyficzne skojarzenia kulturowe. Mimo to, Wojtasiewicz ma nadzieję, że trudności związane z różnicami kulturowymi będą z czasem malały, w dużej mierze dzięki wpływom mediów masowych, które umożliwiają szerzenie wiedzy o odmiennych kulturach. Zauważa też, że wiele obcojęzycznych terminów zaczyna funkcjonować w języku docelowym w formie zapożyczeń.

Wyprzedzając swoje czasy, Wojtasiewicz zwraca uwagę na znaczenie tłumaczy w kontekście globalizacji. Twierdzi, że ich działalność „toruje niełatwą drogę stopniowemu, lecz wyraźnemu wytwarzaniu się jakiejś przyszłej ogólnoludzkiej wspólnoty kulturalnej” (1957: 8).

Najważniejsze publikacje naukowe

Olgierd Wojtasiewicz jest autorem wielu znaczących prac naukowych, które miały istotny wpływ na rozwój teorii tłumaczenia oraz analizy językowej. Oto jego najważniejsze publikacje:

• Ciu Juan, 1954,
• Wstęp do teorii tłumaczenia, 1957,
• Towards a General Theory of Sign System, 1962–1967,
• Formalna i semantyczna analiza polskich spójników, 1972.

Tłumaczenia

Olgierd Wojtasiewicz, jako wybitny tłumacz, dołożył istotnych starań w przekładzie wielu ważnych dzieł literackich i naukowych. Oto niektóre z najznaczniejszych pozycji, które zostały przez niego przetłumaczone:

• Mao Tun, Przed świtem, Czytelnik, Warszawa 1956, 350 s.,
• Czuang-Tsy, Prawdziwa księga południowego kwiatu, przekład wraz z W. Jabłońskim, J. Chmielewskim, PWN, Warszawa, 1953, 364 s.,
• Lao Sze, Ryksza i inne opowiadania, Czytelnik, Warszawa, 1953, 317 s.,
• Kuo Mo-Żo, Czü Jüan doradca królewski: dramat w 5 aktach, Czytelnik, Warszawa, 1952, 138 s.,
• Kuo Mo-Żo, Pisma wybrane (tł. z chińskiego i angielskiego wraz z Haliną Smisniewicz-Andrzejewską, Włodzimierzem Lewikiem), Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa, 1955, 205 s.,
• Mao Tse-Tung, Szesnaście wierszy (przeł. A. Braun, Julia Hartwig, Artur Międzyrzecki, Tadeusz Kubiak, Andrzej Mandalian, Witold Wirpsza, Wiktor Woroszylski i W. Jabłoński) – opracowanie filologiczne Olgierda Wojtasiewicza, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa, 1959, 32 s.,
• Lu Xun, Opowiadania, Czytelnik, Kraków, 1951, 177 s.,
• Qu Yuan, K’ü Jüana pieśni z Cz’u (przeł. z chińskiego i opatrzyli przypisami J. Chmielewski, W. Jabłoński, O. Wojtasiewicz; wstęp i red. ogólna W. Jabłoński; przedm. J. Chmielewski), PWN, Warszawa, 1958, 195 s.,
• Thomas Stearns Eliot, Wybór dramatów (przeł. J. Sito, O. Wojtasiewicz, A. Przedpełska-Trzeciakowska; wybrał i posł. opatrzył M. Sprusiński), Wydawnictwo Literackie, Kraków, 1982, 378 s.,
• Robert Half, Jak znaleźć, zatrudnić i zatrzymać najlepszych pracowników, Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, Warszawa, 1995, 246 s.,
• Richard Henry Tawney, Religia a powstanie kapitalizmu, Książka i Wiedza, Warszawa, 1963, 316 s.,
• Norbert Wiener, Cybernetyka a społeczeństwo, Książka i Wiedza, Warszawa, 1961, 214 s.,
• Władysław Wacław Adamski, (tłum. O. Wojtasiewicz et al.) Cries and conflicts: the case of Poland 1980–81, PWN, Warszawa, 1982, 313 s.,
• Kazimierz Ajdukiewicz, Pragmatic logic, D. Reidel Publishing Company, Dordrecht/Boston, 1974, 460 s.,
• Lena Kolarska-Bobińska, Aspirations, values and interests: Poland 1989–94, IFiS Publishers, Warszawa, 1994, 171 s.,
• Henryk Fiszel, Investment efficiency in a socialist economy (tłum. O. Wojtasiewicz, ed. P.F. Knightsfield), Pergamon Press, Oxford, 1966, 202 s.,
• Henryk Greniewski, Cybernetics without mathematics, Pergamon Press, Oxford, 1960, 201 s.,
• Andrzej Grzegorczyk, An outline of mathematical logic: fundamental results and notions explained with all details, D. Reidel Publishing Company, Dordrecht, 1974, 596 s.,
• Andrzej Karpiński, Problems of socialist industrialization in Poland (tłum. I. Dobosz, O. Wojtasiewicz), Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa, 1963, 255 s.,
• Tadeusz Kotarbiński, Praxiology: an introduction to the sciences of efficient action, Pergamon Press, Oxford, 1965, 219 s.,
• Tadeusz Kotarbiński, Gnosiology: the scientific approach to the theory of knowledge, Pergamon Press, Oxford, 1966, 548 s.,
• Jan Łukasiewicz, Elements of mathematical logic, Pergamon Press, 1966, 127 s.,
• Jerzy Pelc, Studies in functional logical semiotics of natural language, Mouton, Haga, 1971, 238 s.,
• Jerzy Pelc, Semiotics in Poland 1894–1969, D. Reidel Publishing Company, Boston, 1978, 504 s.,
• Adam Shaff, Introduction to semantics, Pergamon Press, Oxford, 1964, 395 s.,
• Urszula Wybraniec-Skardowska, Theory of language syntax: categorial approach, Kluwer Academic Publishers, Dordrecht/Boston, 1991, 247 s.,
• Jerzy Słupecki; Ludwik Borkowski, Elements of mathematical logic and set theory, Pergamon Press, Oxford, 1967, 349 s.,
• Ignacy Tarski, The Time factor in transportation processes, Elsevier, Amsterdam, 1987, 259 s.,
• Jerzy Topolski, Methodology of history, D. Reidel Pub. Co., Boston/Dordrecht, 1976, 690 s.,
• Jerzy Topolski, An outline history of Poland, Interpress, Warszawa, 1986, 315 s.

---

Oceń: Olgierd Wojtasiewicz

---