Szydłówek (Kielce)

---

Historia

Nie mamy pewności, czy Kielce mogły istnieć już w X wieku, jednakże na Szydłówku stwierdzono istnienie osady co najmniej od VIII wieku. Te znaczące słowa profesora Jana Pazdura, wyrażone w 1967 roku, oparte są na badaniach archeologicznych przeprowadzonych w latach 1957-1963 przez J. Kuczyńskiego oraz Z. Pyzika. Obiektem ich badań było miejsce wydobycia piasku w północno-wschodnim rejonie Zalewu, które znajduje się w pobliżu cmentarza. Odkrycia obejmowały palenisko, fragmenty ceramiki, a także krzemienne wiórki i odłupki datowane na epokę neolitu, co sugeruje ich pochodzenie z zniszczonej osady, która mogła znajdować się w tym miejscu przed wczesnośredniowieczną osadą.

Z analizy ceramiki wynika, że Szydłówek był miejscem niewielkiej i ubogiej osady wiejskiej typu otwartego w okresie między 800 a około 950 rokiem n.e., jednakże Czesław Hadamik sugeruje, że istniały tu osady z rodowodem sięgającym XI-XIII wieku. Pomimo tego, jest to wciąż wcześniejsza data niż te, które odkryto w Kielcach, i niemal równoczesna z najstarszymi śladami wczesnośredniowiecznego osadnictwa na Górze Grodowej w Tumlinie.

Szydłówek istniał przed utworzeniem kościoła Św. Wojciecha, co miało miejsce w roku 1084 lub 1086. W swoich „Dziejach Kielc” Jan Pazdur wspomina dokument fundacyjny, który niestety zaginął, ale był znany w pewnym zakresie poprzez dokumenty dotyczące kolegiaty kieleckiej, która otrzymała spadek po starszym kościele. Spadek ten obejmował własność gruntową pięciu miejscowości: Kielc, Zagórza, Szydłówka, Mójczy oraz wsi Bardo koło Łagowa. Trzecia prebenda kanonicka należąca do kolegiaty była nazywana Szydłowieczską i uzyskała uposażenie z majątku kościoła parafialnego.

W bezpośrednim sąsiedztwie Kielc, w okolicach Szydłówka i Dąbrowy, wykorzystywano rudy żelaza w postaci syderytu, hematytu, limonitu, a także sforosyderytu. Złoża żelaza w rejonie wzgórz szydłowskich, od strony kotliny Masłowa, były bogate, jednak brak kompleksowych badań archeologicznych utrudnia jednoznaczne wnioski na temat ich powstania.

Po sekularyzacji dóbr biskupich w 1789 roku, folwark Szydłówek przeszedł na własność Skarbu Państwa i był przekazywany w dzierżawę. Przykładowo, Gazeta Kielecka zamieściła ogłoszenie w 1870 roku o licytacji: „Izba Skarbowa kielecka ogłasza, że w dniu (22) grudnia b.r. odbędzie się licytacja: (in plus) na 12-letnie wydzierżawienie folwarku poduchownych Szydłówek w kieleckim.” Prawo propinacji obowiązywało, co oznaczało, że mieszkańcy mogli kupować alkohol tylko od dzierżawcy, co przynosiło większe zyski niż uprawa roli.

22 stycznia 1918 roku, majątek Szydłówek został sprzedany p. Katarzynie Gorbaczewiczowej spółce Jan Rudnicki i sp. z ostrym celem nabywania gruntów dla utworzenia letnisk i osiedli podmiejskich. W 1927 roku dołączono go do obszaru miasta. Grunty te położone były między „Końskim Stawem”, rzeką Dąbrówką a późniejszymi ulicami Jesionową i Marszałkowską. Należały one do spółki, która planowała utworzenie dzielnicy z luźną zabudową ogrodową. Koński Staw był rozlewiskiem Dąbrówki.

Na podstawie dostępnych informacji, można stwierdzić, że teren Szydłówka rozciągał się na północ od Starowarszawskiego Przedmieścia (obecnie Aleja IX Wieków Kielc) w kierunku obecnego Nowego Światu, Pocieszki oraz Sadów. Z mapy Kielc z 1932 roku udostępnionej w „Dziejach Kielc 1864-1939” przez Jana Pazdura, widać, że Folwark Szydłówek zajmował jeszcze większy obszar, obejmował obecne osiedla Szydłówek i Uroczysko, a jego północną granicą była rzeka Dąbrówka.

Spółka nabyła grunty i podzieliła je na działki budowlane, sprzedając je pod zabudowę jednorodzinną, przy czym obowiązywał zapis w akcie notarialnym, że „ziemia tutejsza nigdy nie przeszła w obce niepolskie ręce”. Wzdłuż działek posadzono różnorodne drzewa, z których nazwy ulic wzięły swoje źródło. Na Pocieszce znajdziemy Akacjową i Jarzębinową, a na północ od ul. Wojewódzkiej: Jarzębinową, Wierzbową oraz Dębową. Szczególnie widowiskowa jest aleja Dębowa, z pięknymi dębami, które przetrwały do dnia dzisiejszego. Cały Szydłówek przecina ulica Klonowa, będąca kontynuacją ulicy Nowy Świat.

Okazały drewniany dom Mariana Grzegorzewskiego istniał jeszcze do niedawna przy dzisiejszej ulicy Turystycznej, w sąsiedztwie drugiej alei dębów. Grzegorzewski mieszkał bardziej na północ, niż grunty jego spółki. Ulica Turystyczna była kontynuacją Szydłówka Górnego i znana była nieformalnie wśród mieszkańców jako „droga do Grzegorzewskiego”.

Kolejnym właścicielem domu był pan Kielecki, który w 1958 roku przekazał go parafii Św. Józefa Robotnika, gdzie przez długi czas pełnił funkcję plebani. W XXI wieku budynek został zburzony.

W latach pięćdziesiątych XX wieku, pomiędzy ul. Jesionową a Turystyczną powstały bloki wielorodzinne, nazywane Szydłówkiem. Osiedle zasiedlili głównie robotnicy z fabryk: KZWM (dawnej Huty Ludwików) oraz Chemaru. Niektóre grupy bloków nadawano nazwy związane z miejscem zatrudnienia mieszkańców, jak bloki ludwikowskie czy chemarowskie. Dzielnica miała swój „pasaż handlowy”, gdzie z jednej strony znajdowały się sklepy, a z drugiej restauracja „Robotnik”, serwująca głównie trunki. Dopiero później powstały przedszkole (w 1956 roku), przychodnia zdrowia oraz plac zabaw, a na końcu szkoła w 1962 roku. Mieszkańcy od samego początku sprzeciwiali się istnieniu lokalu „Robotnik”, domagając się jego likwidacji. Prezydium Miejskiej Rady Narodowej nawet obiecywało zamienić ten lokal na szkołę lub kino. Lokal przetrwał do XXI wieku, a jego koniec przyszedł dopiero w obliczu rynku.

Budowle Szydłówka powstawały w dwóch etapach: najpierw Szydłówek Zachód (1956), a następnie (w latach 1960-62) Szydłówek Wschód z blokami wzdłuż ul. Toporowskiego (obecnie Marszałkowskiej) oraz ze szkołą podstawową przy ul. Rewolucji Październikowej (obecnie Warszawskiej), ale bez wieżowców, które powstały później. Makieta nowego osiedla została opublikowana przez Słowo Ludu. W latach pięćdziesiątych Szydłówek był wyspą wśród pól uprawnych, a miejscowe gazety zastanawiały się, „kto wpadł na pomysł budowy tak odległego od centrum miasta osiedla”.

W latach 1948-57 na Szydłówku oraz sąsiadujących z rzeką Dąbrówką terenach Folwarku Piaski powstał Zalew Kielecki. Dolina Dąbrówki była bogata w wodę. W. Rutkiewicz wspomniał, że w stawach na Pocieszce jeszcze do końca XIX wieku żyły szczupaki, które były karmione przez kaczki. W 1827 roku, gdy w Kielcach rozważano budowę wodociągu, hydraulik Pawłowski, sprowadzony z Warszawy, odkrył dwa źródła pod Szydłówkiem, które mogłyby zaopatrywać miasto, jednak do ich zagospodarowania nie doszło. W rezultacie doszło do przegrodzenia Dąbrówki tamą wzdłuż ulicy Jesionowej, co doprowadziło do powstania zbiornika wodnego. Pierwsze spiętrzenie miało miejsce w 1954 roku z planami zorganizowania okazałych regat żeglarskich; niestety, burza rozmyła tamę, co zaowocowało wyciekami wody, a Zalew został oddany do użytku dopiero po naprawie w 1957 roku.

W sierpniu 1956 roku główna ulica Szydłówka, Marszałkowska, została przemianowana na ulicę Stanisława Toporowskiego, jednak w 2016 roku przywrócono dawną nazwę.

W pierwszej połowie lat siedemdziesiątych XX wieku pomiędzy ulicą Jesionową a Wojewódzką, powstało osiedle bloków z wielkiej płyty, które nazwano Sady (aktualnie pod zarządem KSM-u). Natomiast druga połowa lat siedemdziesiątych XX wieku to okres budowy osiedla z wielkiej płyty między ulicami Turystyczną a Orkana. Osiedle to nazwano Uroczyskiem.

---

Oceń: Szydłówek (Kielce)

---