Cmentarz Stary w Kielcach

---

Historia

Cmentarz Stary w Kielcach to najstarszy cmentarz, który do dziś istnieje na terenie miasta. Choć dokładna data jego powstania nie jest ustalona, przyjmuje się, że mieści się ona pomiędzy 1801 a 1805 rokiem. Przed utworzeniem nekropolii, teren, na którym obecnie się znajduje, był własnością folwarku biskupiego Psiarnia. W końcu XVIII wieku todoszło do upaństwowienia tego majątku, tak jak i wielu innych dóbr należących do biskupów krakowskich.

Nekropolia została zorganizowana na polecenie władz austriackich, które, dbając o zdrowie publiczne, zobowiązały do pochówków poza miastem. Wcześniej, zmarłych chowano na cmentarzu kolegiackim obok obecnej bazyliki katedralnej, w nekropolii przy kościele św. Wojciecha, a także w miejscu, gdzie niegdyś była kaplica św. Leonarda, znajdująca się teraz obok Placu Moniuszki.

W pierwszych latach istnienia cmentarza odbywały się pochówki ludzi różnych wyznań, w tym katolików, ewangelików, prawosławnych i unitów. Cmentarz ten stanowi także miejsce wiecznego spoczynku dla żołnierzy uczestniczących w wojnach napoleońskich oraz w powstaniach: listopadowym i styczniowym. Pochowani są tu również członkowie Armii Krajowej, co czyni to miejsce niezwykle istotnym dla pamięci historycznej regionu.

Obszar cmentarza

„W trakcie swego istnienia cmentarz Stary w Kielcach był systematycznie poszerzany, aby pomieścić rosnącą liczbę grobów. W roku 1818 miał miejsce pierwszy duży rozbudowa w kierunku północno-wschodnim. Następnie, w latach 1860–1862, cmentarz został rozbudowany na kierunku południowym, zgodnie z planem opracowanym przez Aleksandra Dunina-Borkowskiego. Kolejne poszerzenie, mające miejsce w latach 1882–1884, zaprojektował Franciszek Ksawery Kowalski, który dodał przestrzeń na południowej stronie oraz zbudował mur od strony obecnej ulicy ks. Piotra Ściegiennego. Ostateczne zwiększenie powierzchni cmentarza miało miejsce w 1926 roku, gdy w północnej części Kielc, w Piaskach, wytyczono nowy cmentarz.

Kwestia wyznaniowa

Na początku historia cmentarza nie była ograniczona podziałem na wyznania, co oznacza, że cały teren był traktowany jako całość. W 1836 roku zainicjowano działalność parafii ewangelickiej, której powstanie było poprzedzone działaniami podjętymi już od 1812 roku. W rezultacie tego procesu, cmentarz ewangelicki został wydzielony z ogólnodostępnego terenu cmentarza, a także stworzono kwaterę muzułmańską.

Dodatkowo, z uwagi na dużą liczbę Rosjan, którzy osiedlili się w Kielcach, w 1851 roku zainicjowano prace mające na celu utworzenie oddzielnego cmentarza dla wyznawców prawosławia. Te starania nareszcie zakończyły się sukcesem w 1865 roku, kiedy to cmentarz prawosławny został oficjalnie utworzony.

Rejestr zabytków

30 października 1980 roku, cmentarz Stary w Kielcach został oficjalnie zarejestrowany jako zabytek nieruchomy, na mocy decyzji Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Numer tej rejestracji to A.331, co zostało potwierdzone datą z 30.10.1980. W ramach tego wpisu, ochroną objęty został notowany układ przestrzenny cmentarza, który obejmował wszystkie groby oraz kaplice, które powstały przed rokiem 1939. Dodatkowo, drzewa rosnące na jego terenie także podlegają ochronie.

W szczególności ścisłą ochroną konserwatorską zostały objęte kwatery parzyste numerowane od 4 do 14.

Znane pochówki

Na terenie cmentarza Starego w Kielcach znajdują się groby wielu znanych osobistości, które wniosły znaczący wkład w rozwój regionu. Ukryty w malowniczym otoczeniu, cmentarz stanowi miejsce wiecznego spoczynku dla wielu zasłużonych ludzi.

Do najbardziej znanych pochówków należą:

• Franciszek Ksawery Kowalski – wybitny architekt z Kielc, spoczywający w neogotyckim nagrobku z żeliwnej konstrukcji, na którym umieszczono rzeźbę Matki Boskiej z Dzieciątkiem,
• Bronisław Saski – działacz Towarzystwa Dobroczynności oraz właściciel apteki, który został pochowany w granitowym grobowcu przy rynku,
• Zbigniew Kruszelnicki – porucznik Armii Krajowej (pseudonim Wilk), tragicznie poległy w Miedzianej Górze w walce z okupantem,
• Antonina Marcela Gombrowicz – matka znanego pisarza Witolda Gombrowicza,
• Wiktor Jaroński – prawnik i wieloletni poseł, który reprezentował Koło Polskiego w Dumie Państwowej,
• Antoni Gwoździowski – sędzia Trybunału Cywilnego guberni warszawskiej, spoczywający w rodzinnej kaplicy Malinowskich,
• Leon Pająk – porucznik Wojska Polskiego, bohater obrony Westerplatte, odznaczony Orderem Virtuti Militari oraz honorowy obywatel Kielc,
• Jerzy Pilch – polski pisarz, który pozostawił niezatarte ślady w literaturze i kulturze.

Cmentarz Stary w Kielcach jest miejscem, które warto odwiedzić, aby oddać hołd tym, którzy swoimi działaniami przyczynili się do rozwoju społeczności lokalnej oraz historii Polski.

---

Oceń: Cmentarz Stary w Kielcach

---